A talla da Virxe da Pena de Francia. Gran valor referencial para coñecer as orixes do traxe charro

Na talla chaman a atención: a policromía, con predominio da cor coral-rosa asalmonada, e dos sobre-dourados; a disposición xeométrica das listas ou franxas, nas indumentarias talladas da Virxe, e do Fillo que se nos ofrece; evidencia de tres niveis, na imaxe campaniforme; a gran cadea envolvente e protectora, a xeito de gran colar ou volta; o posible simbolismo da metamorfose que experimenta a disposición do traxe de Vistas da noiva, cando xa se cumpre a súa maternidade. Segundo o cancioneiro de Juan del Enzina do século XV, o traxe de Vistas era o propio das mozas para a Voda ou a petición na zona salmantina. Esta é precisamente o atuendo que leva a talla da Pena de Francia.

Trátase dunha alfarda con listas, referencia ó manteo de pano segoviano, ben guarnecido con sobrepuestos en franxas ou listas de terciopelo negro e outras máis anchas de cor coral-rosa asalmonado, baixo un encaixe de prata. A disposición é xeométrica das cortapisas no borde, formando tamén franxas ou listas (*1).
Segundo Madoz, na voz “Freijo, S. Juan de” é unha feligresía da provincia da Coruña, diócese de Mondoñedo, partido de Santa Marta de Ortigueira, Concello de As Pontes de García Rodríguez e distribuido en barrios… A súa única Igrexa, San Xoán, como Igrexa Parroquial… Tiña (en tempos de Madoz: 1845) catro ermidas coa advocación de San Miguel, coa da Nosa Señora da Pena de Francia, coa de San Pedro, coa de San Caetano…(*2)
O culto á Nª Sra. da Peña de Francia estableceuse no lugar do Freixo entre 1663 e 1668. O matrimonio fundador, Sanjurjo Montenegro (*3) puido ter adquirido o seu coñecemento e devoción a esta advocación a través dos conventos dominicanos de Viveiro (Santo Domingo e Valdeflores). Hay datos que sinalan coincidencias entre este Santuario do Freixo, e o salmantino da Pena de Francia: ambos celébranse o luns de pascua de Pentecostés (data en que foi atopada a imaxe na serra de Salamanca), e a súa festa principal o día 8 de setembro (Natividade), ademais de que a imaxe do Freixo ten o atuendo propio da rexión charra, incluido as súas xoias.
Un cronista de Mondoñedo, D. Eduardo Lence-Santar y Guitián, reuníu nun manuscrito (o 15 de agosto de 1933) a orixe e historia do santuario, con datos do Arquivo Diocesano de Mondoñedo (*4).
O Santuario estaría ligado á familia do Freixo dos Sanjurjo Montenegro que deron pulo á construcción da actual Igrexa do Freixo, que están enterrados na capela do bautismo de San Francisco de Viveiro, e dos que conservamos un cáliz de prata de 1591 (que se amosa na exposición Memoria Santa), que mandou facer Vasco Sanjurjo de Montenegro. O Santuario tería sido erexido por unha descendente que o vai a mandar construir na zona de donde eran oriundos os Montenegro, en concreto do barrio de Solloso, onde ainda se conserva parte da súa casa. Trátase de dona Florencia de Estua e Miranda, esposa de D. Fernando Sanjurjo Montenegro, que levanta a capela, previa licencia do Bispo de Mondoñedo D. Dionisio Pérez de Escobosa (*5).
Existe unha antiga lenda relativa a certas pegadas, como de cabalo, que aparecen na superficie rocosa de “A Costa da Santa”, nas inmediacións do lugar de A Rega, preto do Santuario de O Freixo. Di a lenda que cando a Stma Virxe pasou pola Pena de Francia nunha mula, quedaron grabadas as pegadas desta.
*1.- PILAR MAGADÁN CHAO, Serranas fuentes inéditas sobre el Santuario de Peña de Francia (II), Separata Archivo Dominicano, Tomo XIII (Salamanca 1982).253-280.
*2.- A obra de Madoz atópase na Biblioteca Municipal de As Pontes: Diccionario Geográfico-Estadístico-Histórico (Madrid 1845); Ed. Facsimilar realizada para Libros Galicia (Santiago de Compostela 1986) 585-86.
3*.- Gran Enciclopedia Gallega, vol XVII (Santiago de Compostela 1974)245.
4*.-E. RIVERA ROUCO, El Santuario de Nuestra Señora de Peña de Francia en ´Estudios Mindonienses` 1 (Salamanca 1985) 361-378.
*5.- Ver libro Pregón da Semana Santa de Viveiro 2004, CARLOR ADRÁN GOÁS, artigo sobre a Capela de San Ildefonso de San Francisco de Viveiro. Tomado tamén de datos de varios arquivos que sobre o tema se están a traballar neste momento que son propiedade da familia Pardo de Cela de Viveiro.
Cortesía de Xabier Martínez