As plantas de San Xoán

Para os celtas e especialmente para os druídas, las plantas eran algo de vital importancia e o seu control por parte deles para obter beneficios delas. Moitas plantas e árbores tiñan un carácter sagrado para os antergos, especialmente o Visco e o trevo entre das primeiras e o carballo e mailo teixo entre dos segundos; para eles, as plantas curativas e “máxicas” eran unha regalía que os deuses facían ós seres humanos, para o seu beneficio.

O Visco(*):
Na festa do Lugnasad, celebrada o 1 de agosto, os druídas cortaban o Visco con fouces de ouro, xa que este non podía ser cortado con ningún outro material, colocaban un lenzo branco debaixo do carballo do que estaban recolléndo o Visco, para que este non tocase o cha nin man humana algunha. O Visco cortado nese día era un remedio para toda-las enfermidades, así coma o recollido nas noites de plenilunio. Nas festas de San Xoán, o Visco tamén se atopa presente, aínda quizais menos que outras plantas. Unha lenda cántabra di que por San Xoán, poñeranse nas fiestras ramos de freixo moi atildados na casa onde haxa unha moza que teña noivo; na casa de rapaza sen mozo, pero que o desexa, poñerase simplemente de carballo. O Visco dáse en Cantabria ás vacas que perden a cría para que limpen e podan quedar preñadas de novo, o que se pide có Visco é a gracia da fecundidade. O costume de cortar o Visco e gardalo envolto nun pano branco, perdura en Galicia, sobre todo na noite de
San Xoán.
As plantas, as flores, e o amor nas festas de San Xoán:
Para os celtas, os rituais que implican flores atópanse a miúdo relacionados co amor e a fertilidade, e teñen chegado estes simbolismos as actuais nacións celtas, como na Bretaña francesa, onde se celebra a festa de Xuño, na que os mozos xúntanse para celebrala arredor dun dolmen; so podían participar se tiñan mais de 16 anos e estaban solteiros. As mozas levaban ramiños de flores no peito, que, ó chegar colocaban no dolmen, se os seus namorados lles eran fieis as flores manteríanse frescas por semanas, pola contra, ó día seguinte estarían axadas.
Nas noites de San Xoán e San Pedro, colocábanse ramos nas fiestras das mozas e tamén se enramaba o lugar das cerimonias. No medio do poboado, colocábase a maia, planta herbácea perenne, que aparece por maio, mes da floración. Os maios era o culto que os celtas daban ás árbores, sacándose en procesión por estas datas.
Nalgunhas vilas, era costume por San Xoán ou por San Pedro compoñer xardíns, con sendeiros, con fontes… No medio erguíase unha especie de cenador, adornado con ramaxe e rosas, en que pousaban as raínas, nenas vestidas de branco e coroadas de flores que, cunha bandexa, ían pedindo para o seu xardín. Á noite iluminábase o xardín, tocaba música e bailábase. A tradición di, que na mañá de San Xoán, o arume das rosas acrecentase en
suavidade e poder.
A danza de San Xoán:
A danza ten lugar ó remate dos rituais destas datas. Un grupo de belidas mozas, escollidas entre das mais bonitas, visten o seu mellor traxe; colócanse cada unha entre dos mozos que lles dan os brazos, coidando de levar rumbo a cabeza da danza ás que teñen mellor voz para cantar e ós mozos mais garridos, os cales marcarán o paso e levarán o ar da danza, marchando alegremente ó compás de cantos vivos, comezados co pé dereito, botándose
sempre cara a ese lado. É a música que marca o compás dos corazóns; e é o corazón o alegre son da danza, a señora danza do señor San Xoán.
Refeita para a faciana: Recoller, tódalas flores aromáticas que se queiran, cantas mais millor, desfacelas para quitarlles as partes verdes; unha vez apartadas éstas o resto das flores botalas nun recepente con auga de choiva recollida direitamente, é dicir: sen que teña pasado polos tellados ou semellantes. Se non se dispón desta auga, usar dunha fonte limpa e potable, e se isto non fora posible usar auga destilada, que se pode mercar na farmacia. Deixar amolecer ó fresco, tapando o recepente cun papel impermeable ou plastico de cociña dende o serán do día 23 de Xuño ata a maña do 24, día de San Xoán. Lavar a cara con esta auga, tres días seguidos.
(*) O mito de bálder.
Bálder é unha deidade norueguesa que tiña un gran santuario no fiordo Sogne, fillo de Odín, pero co mito entre o ceo e a terra, porque ao igual que nos poemas homéricos, seu inventor quixo facer del metade deus, metade home. Bálder tivo un gran pesadelo que lle pareceu presaxiar a súa morte, os deuses acordaron asegurarlle contra tódolos perigos. En consecuencia a deusa Freia colleu xuramento a case que canto existe na terra, lume e auga,
ferro e tódolos metais, pedras e terra, tódalas árbores, enfermidades e velenos, animais e paxaros, que non farían ml a Bálder. Feito isto consideróuselle invulnerable, e os deuses divertíronse uns disparándolle, outros tallándoo, e o resto apedrándoo, ata convencerse de que non podían ferilo, do que se alegraron moito. Só o danoso Loki estaba enrabiado, e disfrazándose de vella, presentouse a Freia, quen lle dixo que nin as armas dos deuses podían
ferir a Bálder, porque ela fixera xurar a todo canto existente que non lle farían mal. Todo agás o visco (muérdago), polo que Loki arrancouno, e levoullo á asemblea dos deuses. Alí atopou ao deus cego Hother, quen primeiro dixo a Loki non poder tirar contra Bálder por non velo, e por no ter armas. Loki entregou a poliña de visco a Hother, e ensinoulle onde estaba Bálder. Hóther tirou o visco contra Bálder, atravesándoo de parte a parte, e caendo morto. Os
deuses quedaron aterrados, e choraron amargamente. Despois colleron o seu cadáver, e levárono á beira do mar. Alí estaba o barco de Bálder, chamado Ringhorn, que os deuses desexaron poñer a flote, e queimar nel o cadáver de Bálder: pero non puideron, porque era o mais grande de tódolos barcos; polo que os deuses chamaron á xiganta Hirrockin, que chegou montada da cabalo dun lobo, e deu tal empurrón ó barco, que o lume queimou os ródelos, e
toda a Terra tremeu. Entón colleron o corpo de Bálder, e puxérono na fogueira, sobre do barco. Cando a súa dona Nanna, viu aquilo, consumiuse de pena e morreu, polo que foi colocada tamén na pira funeraria, xunto co marido, e ámbolos dous foron consumidos polas lapas, xunto có cabalo de Bálder, con tódolos seus aparello. Así é como se inventaron deuses, que ninguén discute, aínda que unha xiganta chegue a cabalo dun lobo, e teña mais forza que
tódolos deuses.
O visco non cura nada, pero nesas datas curábao todo, incluída a epilepsia. Xunto co vinagre e os ovos, apagaba lumes. En Italia toda muller cunha presa de visco concibía un fillo. O visco mais milagreiro dos aínos xaponeses era o que medraba no salgueiro, xa que sandaba ata a esterilidade humana e do chan. Entre os walos de Senegambia sandaba as feridas da guerra, se é que non concedía invulnerabilidade. Os druídas déronlle culto, sobre todo se medraba no carballo, a árbore sagrado dos arios. O visco rara vez se atopa no
carballo, pero se o atopaban, recollíano no sexto día da lúa, despois de sacrificar dous becerros brancos que non foran xunguidos, o druída cortábao cunha fouce de ouro, vestido de branco, e recolléndoo nun pano branco. E coma en Camboia collían a orquídea parasita do tamarindo, vestidos de branco, tal cor sería símbolo de santidade.
No cantón suízo de Aargau tódalas plantas parasitas eran tidas como santas,
especialmente o visco do carballo. Tirábano dun frechazo, e collíano no ar coa man esquerda, cando o sol estaba en Saxitario, e a lúa en carto minguante; era remedio para tódalas doenzas da infancia. Na Suecia e Gales tamén se derribaba a tiros ou pedradas. Os labregos do Piamonte e Lombardía recollían follas de carballo na maña de San Xoán para obter o “óleo de San xoán”, pero quizás que na súa orixe este aceite fora visco cocido, xa que en Holstein o visco do carballo sempre foi panacea para feridas recentes, e un talismán
seguro para ter éxito na caza; sendo antídoto contra dos velenos en Lacaune. Na Suecia abondaba un coitelo con mango de visco de carballo para sandar da epilepsia, que en Alemania curaban colgando anacos de visco no pescozo dos nenos. No Borbonesado, provincia francesa, sandaban a epilepsia con visco cocido recollido do carballo no día de San xoán. Visco cocido foi tamén refeita médica contra da epilepsia en Inglaterra e Holanda ata o século XVIII. O visco previña queimas na Suecia e Bohemia, e era “escoba de raios” (excrecencia producida polo lóstrego dun raio) no mentado cantón suízo de Aargau. Abría
tódalas pechaduras en moitos pobos, e protexía contra da bruxería e feiticeiras en moitos mais. Unha poliña de visco nas portas das casas austríacas previña pesadelos; e daba saúde á vaca parida; en Inglaterra e Gales facía prosperar as granxas leiteiras. Unha poliña de visco no teito das casas suecas, corte de cabalos ou de vacas facía impotente aos Gnomos. O visco, instrumento da morte de Bálder, recollíase na Escandinavia especialmente no día de San
xoán, día de fogueiras na Noruega, coma en toda Europa. Non consta que se queimasen efixies nestas fogueiras, pero as suecas eran chamadas Balder’s Balar, lumes de Bálder, o que permite supoñer que en tempos se queimase nelas a un representante de Bálder, oo alomenos a súa imaxe.
Na Europa primitiva deberon existir sacrificios incluso humanos na honra dos deuses da vexetación, o mito de Bálder puido ser fábula relixiosa explicando por qué queimaban nas fogueiras do solsticio estival a un representante humano do carballo; unha especie de drama sacro interpretado para que o sol resplandecese, medraran árbores e colleitas, e se preservaran homes e animais das artes maléficas. Se nestes tempos morreu algún Bálder
humano, foi pois en canto encarnación de espíritos arbóreos ou deidades da vexetación, e o propio Bálder puido ser, na Noruega, o deus do carballo. Xa o lume sagrado de Vesta, na Roma, foi de madeira de carballo, coa que se acendían tamén os lumes de auxilio en Europa. O carballo era, polo tanto, o lume perpetuo de tódolos santuarios europeos destes séculos, e a leña de carballo debeu ser o principal combustible de tódalas fogueiras.
Pero, para a mentalidade escandinava desa época, mentres que o visco permanecía no carballo era invulnerable, xa que era asento da súa vida, e a súa alma se queren. Por iso cando tiñan que matar ao deus, cando tiñan que queimar ao árbore sagrado, era preciso arrancarlle antes o visco, se o tivera. E cando, nas épocas posteriores, o espírito do carballo presentouse mediante home, non podería ser sacrificado mentres non arrancaran o visco do
carballo. O invulnerable Bálder do mito é así un carballo con visco; o que nos confirman crenzas italianas, segundo as cales non se podía destruír o visco con lume nin con auga.
Segundo o propio mito de Bálder, un inimigo astuto do deus-carballo, sabedor do segredo da súa invulnerabilidade, arrancou ao visco do carballo, co que sacrificou ao deus-carballo, e despois queimouno nunha pira. É así como comprendemos hoxe que unha poliña de visco mate a un home-deus, como era por eses séculos na Noruega, Bálder.